Bảy bước tới tha hóa
Tác giả: Vương Trí Nhàn
KD: Cái gốc của hiện tượng này là gì
nếu không phải là từ giáo dục- pháp luật thượng tôn, và môi trường xã hội văn
hóa lành mạnh? Nhìn ra các nước văn minh, một môi trường dạy người tử tế từ bé
thơ, một nền pháp trị nghiêm cẩn, và một môi trường xã hội văn minh, văn hóa,
sẽ hạn chế “sự tha hóa” như bài viết đề cập.
“Thượng bất chính, hạ tắc loạn- con người sẽ dẽ dàng giẫm đạp lên những
quy tắc ứng xử, giẫm đạp lên pháp luật, nếu họ nhìn lên, thấy tham nhũng, thấy
“nhóm lợi ích”, thấy pháp luật bị “bịt mắt”. Khi ấy, phần người sẽ dần thui
chột tàn tệ, chỉ còn phần con.
—-
Không
chỉ làm cho con người nghèo khổ đi, cái chính là trong cơn băng hoại của thời
hậu chiến , xã hội ngày nay cũng đang làm cho con người hư hỏng
thoái hóa hơn bao giờ hết. Mỗi người trở nên khác mình, con người cũ tốt
đẹp của họ như bị đánh mất đánh tráo, thay bằng một kẻ khác tồi tàn khốn nạn
hơn.
Người ta gọi quá trình đó là
quá trình tha hóa. Xã hội làm tha hóa con người. Mà mỗi con người thì tự tha
hóa.
Cần nhấn mạnh rằng với lương tri sẵn
có, hầu như tất cả mọi người đều tự phát chống lại sự tha hóa đó. Nhưng tất cả
đều bất lực.
Xét cả quá trình:
Nếu tạm gọi khả năng chống lại
cái ác từ chung quanh tấn công vào mình làm hỏng mình là một thứ miễn
dịch thì cái chất ấy ở con người ngày càng vơi cạn.
Và con người đã lùi từng bước.
Tình thế đó đáng để chúng ta bàn bạc
nhiều. Sau đây là cách lý giải của tôi .
Bài
viết này, tôi viết từ khoảng gần mười lăm năm trước, khi mà việc tố cáo tình
trạng tha hóa còn bị coi là cái nhìn sai lệch, người đứng đắn
không nên đả động tới không nên phân tích làm gì nhiều. Ngày nay tình thế đã rõ
ràng hơn và cái cơ chế làm tha hóa con người đã bộc lộ đầy đủ sức mạnh hơn, còn
khả năng chống lại xu hướng chung của mỗi cá nhân
ngày càng yếu đi.
Tôi tin rằng mỗi bạn đọc bằng sự thể
nghiệm của mình, sẽ có những bổ sung cần thiết cho bài viết còn quá hiền lành,
do đó mà đã trở nên lạc hậu, của tôi.
Hồi nhỏ, cũng như một số bạn bè cùng tuổi, tôi là đứa trẻ đãng trí, hay đánh
mất những thứ lặt vặt: khi cái khăn mùi xoa, cái mũ, khi quyển truyện hoặc cái
bút chì. Thông thường bố mẹ ở nhà cho qua không mắng mỏ gì đáng kể.
Nhưng đâu một hai lần, tôi nhớ không
những bị đánh cho mấy roi cứ gọi là quắn đít, mà trước đó còn bị hỏi căn hỏi
vặn:
Điên hả , sao nhắc bao nhiêu lần cũng
bằng thừa?
Chạy nhảy thế nào mà đánh mất, kể lại xem nào.
Thử nhớ lại xem, con đánh rơi ở đâu? Con đã để ý đi tìm chưa?….
Đến bây giờ tôi cũng không nhớ lần ấy
đánh mất cái gì, chỉ đoán chắc là mấy thử đắt tiền lắm, chứ không phải ba cái
đồ vớ vẩn như mọi khi. Người ta chỉ phải suy nghĩ về sự mất mát khi cái bị đánh
mất được coi là quan trọng.
Liên hệ tới chuyện ngày nay:
Niềm thiết tha với cái tốt cái đẹp vốn
nằm trong tâm trí chúng ta từ thuở thiếu thời, khi đang còn cắp sách đến
trường.
Mấy chục năm nay, Nhà nước cách mạng
cũng luôn luôn kêu gọi mỗi thành viên của xã hội gắng trau dồi đạo đức. Câu nói
của thầy Mạnh “Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng
khuất” thường được nhắc nhở vì trong một hình thức cũ, nó lại diễn tả tốt
nhất nội dung chủ yếu của đạo đức mới – sự vững vàng của nhân cách.
Nhưng liệu có thể nói mỗi người chúng
ta đã làm được điều chúng ta mong mỏi?
Giả sử bây giờ, ra giữa buổi họp, tôi bảo ông nọ
bà kia là thoái hoá biến chất, mọi người sẽ cho tôi là có hiềm khích gì đó với
họ, nên mới ăn nói sỗ sàng như vậy. Nếu tôi lại mạnh mồm khái quát rằng nay là
lúc không ít người trong chúng ta đang hư hỏng đi, thì người ta sẽ bảo tôi
là liều lĩnh vô căn cứ, là không có cái nhìn toàn cục, không thấy “mặt tốt là
chủ yếu”.
Nhưng nhiều lúc ngồi một mình tỉnh táo, đối diện
với lương tâm, hẳn nhiều người chúng ta phải công nhận là quanh mình số người
hiền lành thánh thiện ngày một ít, số khôn ranh kiếm chác ngày một nhiều thêm.
Và tự ta nữa, nghiêm khắc mà nói, ta
cũng đang sống không phải như ta mong muốn.
Ở đây không nói tới những tội lỗi đã
thành danh mục quản lý của pháp luật, mà chỉ nói tới những thói xấu nho nhỏ
những thói xấu vẫn bị coi là không đáng kể, và dễ bị bỏ qua:
Xoay xỏa vụ lợi. Làm dở báo cáo hay
qua loa vô trách nhiệm. Khéo léo tô vẽ mình trước cấp trên. Hùa theo đám đông, nói cho đám đông vừa
lòng, chứ không dám nói sự thật..
Có phải là không ít thì nhiều, hàng ngày chúng ta
đã để cho những thói xấu đó lộng hành? So với con người lý tưởng mà ta muốn noi
theo, khi bước vào đời, thì thật ra ta đang xa dần, thậm chí có những phẩm chất
tốt mà ta có từ lúc còn trẻ và cứ tưởng giữ được mãi, bây giờ đã bị đánh mất.
Nay không còn là lúc sợ ai lục vấn mình như cậu
bé năm xưa nữa. Nhưng có lẽ, với tư cách người có học, sống nhiều bằng ý thức,
cũng nên quan sát chính mình xem xem một quá trình tâm lý như thế nào đã xảy
ra, khi ta tự đánh mất cái phần tốt đẹp ở con người mình như vậy.
Dưới đây là một vài nhận xét tôi rút ra
từ kinh nghiệm bản thân và qua quan sát những người gần gũi chung quanh:
1. Sự kiếm sống hàng ngày là một khái niệm lâu nay chúng ta hay lẩn tránh và nó
chỉ tồn tại như một giá trị ẩn, không được mang ra tính toán công khai. Nhưng
phải nhận nó vẫn là nhu cầu có thực, hàng ngày gây sức ép với mọi người. Có
nhiều việc ta biết là trái đạo lý song vẫn phải làm, chẳng qua chỉ là nhằm kiếm
thêm ít tiền bạc, để cùng với đồng lương còm cõi, duy trì sự sống của bản thân
và gia đình.
2. Các thói xấu lấn lướt ta mỗi ngày một ít. Thời gian đầu ta thường vừa làm
vừa tự nhủ: chỉ chấp nhận đầu hàng lần này nữa thôi, sau sẽ không bao giờ tái
diễn! Nhưng càng về sau, sự dằn vặt càng thưa thớt đi. Đời sống hàng ngày mang
lại bao nhiêu căng thẳng mệt mỏi, khiến cho mỗi người chỉ có cách trượt theo
thói quen và tránh nhất là gây thêm cho mình những phiền phức.
3. Có một điều ta thường viện ra để an ủi, ấy là khi thử đưa mắt quan sát thấy
không phải chỉ có riêng mình làm bậy, mà chung quanh, cả những người có uy danh
hơn, có trách nhiệm hơn, cũng đâu có giữ được lý tưởng – “Hơi đâu gái goá lo
việc triều đình” – đấy là lý lẽ của những cái đinh ốc bé nhỏ.
4. Khái quát hơn, quả thật có nhiều việc thấy trái với lương tâm ta vẫn cứ
làm, vì xem ra chung quanh mình, mọi người đều hành động như vậy.
Mà cảm giác sống theo tập thể ăn vào ta
rất nặng. Ta sợ trở thành đơn độc lại càng sợ mang tiếng là chơi trội, dám khác
mọi người(!).
5. Người ta ai mà chẳng vừa sống vừa trông trước trông sau xem cách sống của
mình được đánh giá ra sao, và được đền đáp ra sao. Đến lúc thấy bao nhiêu cố
gắng của mình cũng vô ích, những người tốt như mình thường thua thiệt, còn
những kẻ xấu cứ được đủ thứ và lại leo cao mãi lên thì đành ngán ngầm buông
xuôi (Sau khi phát hiện điều này, một số sẽ giãy giụa cốt vớt lại ít quyền lợi
mà họ cho rằng họ đáng được hưởng. Từ ấy trở đi, họ dám sống rất tàn bạo).
6. Chắc chắn trong ta không bao giờ chết hẳn con người lý tưởng, con người tha
thiết với sự nghiệp chung. Giả sử được xã hội dang tay dìu đỡ thì sau những lầm
lỡ ban đầu, cũng dễ tu tỉnh trở lại. Nhưng mọi chuyện quá ì ạch. Có vẻ như
điều mà xã hội mong đợi hơn cả ở các thành viên chỉ là những câu khẩu hiệu chung
chung. Cái phần suy thoái trong ta chớp ngay lấy cơ hội thuận lợi
đó. Nảy sinh tình trạng phân thân, sống một đằng, nói một nẻo và bởi lẽ, trước
mặt bàn dân thiên hạ, giữa thanh thiên bạch nhật, ta vẫn luôn mồm nói điều tốt,
nên càng yên tâm xoay xỏa kiếm chác trong bóng tối.
7. Đến lúc nào đó, ta chợt nhận ra “rằng quen mất nết đi rồi”, có lẽ sẽ không
bao giờ hoàn lương được. Sự lo sợ có tới (lo sợ chứ không phải hối hận) và để
hóa giải, ta xoay sang cấu cúng, xin xỏ, hối lộ thánh thần.
Mê tín chính là mắt xích cuối cùng của
sự tự làm hỏng, nhờ có mê tín, các khâu hoạt động khác có thể diễn ra một cách
êm đẹp. Đại khái giống như một thứ bảo hiểm!
Khi một đứa trẻ đánh mất của quý gì đó, người ta phải căn vặn hỏi han xem quá
trình đánh mất diễn ra như thế nào bởi nghĩ rằng qua đó, giúp cho nó biết tự
giữ gìn của cải và từ nay trở đi không đánh mất nữa.
Quá trình tha hoá, quá trình tự đánh
mất mình ở chúng ta có chỗ khác. Ai cũng chỉ sống một lần trên đời, cái gì mất
đi thì vĩnh viễn không lấy lại được nữa.
Vậy cần gì phải mang bản thân ra mà tra khảo cho thêm rách việc?
Có
thể có một số người đã nghĩ thế và họ có lý của họ. Nhưng trong bài báo này,
tôi muốn để nghị một cách nghĩ khác: ít ra chúng ta cũng nên sòng phẳng với
nhau. Sự đánh giá chính xác về bản thân nên được xem như một phần di sản của
một lớp người đang sống để lại cho các lớp kế tiếp, và nếu như nhờ thế một
phần, mà những người sau ta sống không giống ta, tức sống tốt hơn, ấy là khi ta
đã trở nên hữu ích ./.
TQS post, 10h ngày 5/11/2013
